Ali Eroğul
Devletleri yönetenlerin kriz anlarında ulusal bir slogan olarak dolanıma soktukları “hepimiz birebir gemideyiz” savsözüne aşinayız. Bu o denli bir gemi ki, kimimiz birinci sınıf kamarada seyahat yapıp havuz kenarında güneşlenirken; kimimiz, makine dairesinde ya da güvertede elinde kürek, halat kan ter içerisinde çalışıyor. Bizimki eşitlik ve kardeşlik temelinde, yeryüzündeki canlıları kurtarmak için fırtınada yola çıkan Nuh’un Gemisi değil. Kamaralara, katlara, kastlara ayrılmış heyula üzere bir deniz canavarı. İsmine “Kapitalist kruvaziyer gemisi” diyelim.
Hatırlarsınız, yüzyıllar evvel kıtaları kasıp kavuran veba, kolera, difteri, çiçek, tifüs üzere salgın hastalıklar, atalarımızın yaşadığı makus baht olarak görülürdü. Milyonlarca cana mal olup mezarlıkları ölülerle doldursalar da, bugünden bakınca uzak geçmişte kalmaları ferahlık verirdi. Yaşananlar ders kitaplarının satır ortalarında kerhen ele alınırdı. Birinci Dünya Savaşı’nın çabucak ertesinde Avrupa’yı tesiri altına alan İspanyol Gribi, neredeyse topyekûn bir savaş yaşanmışçasına milyonların katili olmuştu. Birinci duyduğumda grip üzere kolay bir hastalık karşısında tıbbın yetersiz hatta çaresiz kalması beni hayrete düşürmüştü. 2019 yılı sonundan itibaren, Çin’den başlayarak adım adım gezegeni kaplayan korona virüs pandemisi, bütün yerleşik kabullerimizi alt üst ederek savaş, sarsıntı, sel, yangın gibisi uğursuzluklarla birlikte esame listesindeki yerini aldı.
Salgın nedeniyle okyanusun ortasında fırtınaya tutulmuş Kapitalist Kruvaziyer Gemisi kötü halde sallanırken, kaptan köşkü, “Sevgili yolcular ve mürettebat; sizlere benden bir can simidi, bir de filika” diyerek kurtarma planını açıkladı. Zenginler helikopterlerle tahliye edilip inançlı limanlara taşınırken, milyarlarca insan, çekirdek aileleri ve lakin üç beş kişinin sığabileceği sandallarının içerisinde azgın dalgalara karşı hayatta kalma çabası vermek zorunda kaldı. İki yılın sonundaki feci bilanço, sadece hayatını kaybedenlerden oluşmuyor. Zenginle yoksul ortasındaki makasın daha da açıldığı, zenginin daha varlıklı, fakirin daha fakir olduğu bir devir geldi.
KURYELER, KASA VAZİFELİLERİ, POSTACILAR, KÂĞIT TOPLAYICILARI…
Gazeteci muharrir Pınar Öğünç, pandeminin çabucak başında, 2020 yılının birinci yarısında çeşitli işkollarında çalışan işçilerle Gazeteduvar internet sitesi için söyleşiler yapmış, bunları peyderpey yayınlamıştı. Ortadan bir yıl geçtikten sonra tıpkı beşerlerle tekrar konuşmuş; biriktirdiklerini dinlemiş. ‘Pandemi Zayiatı’nın gövdesi bu görüşmelerden oluşuyor. Aklınıza, o en havalı ünlülerle, guru tabir edilen beşerlerle yapılan ve son devirde moda olan ırmak söyleşikitapları gelmesin. Bizimkiler guru değil, ola ki başlarına bir felaket gelir ve çalışamazlarsa, ailelerini geçindirmekte zorlanacak, muhtemelen karınları guruldayacak beşerler. Güya bir tsunaminin ortasında, azgın debili bir ırmakta sandallarını rotalarında tutmaya çalışanlar: Kuryeler, kasa vazifelileri, postacılar, kâğıt toplayıcıları, hemşireler, öğretmenler… Çarkları çevirenler, çapaları vuranlar, çipleri takanlar. Otuz beş farklı alandan isimsiz işçiler. Pandemi devrinin en başından beri konutta kalamayanlar. Meskende kalmaları halinde, açlıkla yoksullukla imtihan edilenler, daima sonda yaşayanlar.
Pandemi Zayiatı – Bir Yıldan 35 Hayat Öyküsü, Pınar Öğünç, 311 syf., Duvar Medya Vakfı’nın katkılarıyla, İrtibat Yayıncılık, 2021. Pınar Öğünç’le dertleşenlerin meseleleri ortak. Hayatta kalma refleksi birinci sırada geliyor. Kendisinin, eşinin, çocuklarının, anne babasının virüse yakalanmadan kazasız belasız bu melaneti atlatması için ellerinden geleni yapıyorlar. “Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi” demişler. Evet sıhhat herkes için kıymetli. Sonrasında işini kaybetmeme, işten çıkarılmanın yasaklandığı periyotta, ahlaka alışılmamış davranış olarak bilinen Kod 29 üzere garabetlerle şayet işten çıkarıldılarsa haklarını arama, tekrar iş bulmaya çalışma. Kent değiştirenleri, ülke dışına göç edenleri; ailesinin yanına, arkadaşının ofisine taşınanları görüyoruz. Çabucak hepsi üzerlerine gelen silindirin altında ezilmemek için çabalayan bir ruh hali içerisinde.
FIRTINA SÜREKSİZ OLARAK DİNERKEN ‘NEREDEYİZ’ SORUSU ÖNEMLİ
Kitaptaki kıssalarda, görüşmecilerin neredeyse iliklerine kadar sinmiş, müellifin da belirttiği, -kemikleşmiş değersizlik duygusu, kesifleşmiş belirsizlik hâli, takatlerinin fakat güneşi batırmaya yettiği gibi- iddia edebileceğimiz ortak hisler bulunuyor. Fakat kanımca, dikkatlerden kaçmaması gereken baskın bir niyet ve davranış kalıbı daha var. Bir iki istisna dışında çabucak herkes kurtuluşu ferdî tahlillerde aramış. En uzağa giden ailesine gitmiş, arkadaşını, eşini dostunu aramış. Örgütlü hareket etmek; bir derneğin, sivil toplum örgütünün, yapının, partinin kesimi olmak, elini uzatmak, uzanan eli tutmak, dayanak istemek, dayanak vermek, yani tek başına değil bir ortaya gelerek ezaları göğüslemeye çalışmak istisna durumunda. Hükümranları buradan zorlamak ya hiç akla gelmiyor ya da pek yarar sağlamayacağı düşünülüyor olmalı. Neoliberal niyet dünyasının, toplumlar üzerinde yarattığı en büyük tahribat burada ortaya çıkıyor. Bireyci ideolojik bombardıman, toplumcu tahlil arayışlarını hafızamızdan silmiş. Müşterekleşerek kapitalizm ötesi pratikleri öne çıkarmak düşünülmüyor. Pandemi kapıyı çalıp ben geldim dediğinde insanlık hazırlıksız yakalanmış. Başka taraftan, en azılı liberaller başta olmak üzere çok sayıda kesim tarafından derhal meskeni terk etmesi salık verilen devlet baba tekrar hatırlanır olmuş. Meskene dönüp başımızı okşaması istenmiş. Hakikaten de bu tip krizler, “özel ebediyen güzeldir, kamu sürekli kötüdür” anlayışının direkt test edildiği devirler.
Fırtına süreksiz olarak dinerken “neredeyiz” sorusu kıymetli. Herkes, hâlâ tek başına kendi filikasında, gemisini kurtarmaya çalışan kaptan pozisyonundaysa yolumuz uzun. Tek kişilik gemiler denizlere sığmıyor…