Evraklarda hepsi var
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Uğur Ünal, Türkiye Etraf Haftası hasebiyle AA muhabirine yaptığı açıklamada, dünyanın her yerinde, canlıların hayatlarını sıkıntısız devam ettirebilmesinin iklim ve etraf kaidelerine bağlı olduğuna işaret etti.
Mevcut ekosistemde ortaya çıkan olumsuz sonuçların, beslenme ve sıhhat üzere en hayati problemlere da yol açtığını anlatan Ünal, “Bu bakımdan istenmeyen sonuçlarla yüzleşmemek için etraf hassasiyetinin üst seviyede olması gerekmektedir. Osmanlı arşiv evraklarını incelediğimizde bu hassaslığın çok yüksek seviyede olduğunu rahatlıkla söz edebilirim.
Hayat kalitesi için önlemler alındı
Çünkü etrafın korunmasına yönelik farklı alanlara temas eden değişik devirlere ilişkin yüzlerce kayıt arşivimizde bulunmaktadır. Bu kayıtları ‘çevre paklığı, su, hava ve imaj kirliliği, kuraklık, avcılık ve ormanların muhafazası’ üzere başlıklarda toplamak mümkün. Bu alanlarda devlet yönetimi, ömür kalitesinin ve ekosistemin korunması için önlemler almış, idari düzenlemeler yapmıştır.” diye konuştu.
Haliç’in paklığına verilen itina
Hava kirliliğine ve buna bağlı olarak toplum sıhhatine gösterilen hassaslığa dikkati çeken Ünal, şöyle devam etti:
“Devlet, etraf hassasiyeti konusunda teyakkuzda”
Ortaya çıkan görüntünün devletin şanına uymayacağı izah edilmiştir. Bu yazıda, ayrıyeten Fatih Sultan Mehmet vaktinde Eyüp, Sütlüce, Kağıthane, ve Alibeyköy’den çamur ve toprakların Haliç’e akmaması için burada ziraat yapılmaması hakkında bir nizamnamenin mevcut olduğundan da bahsedilmektedir. Son devirlerde bahsi geçen yerlerde ziraat yapıldığından Haliç’e çamur akmaya başladığından bu üzere durumlara meydan verilmemesi istenmiştir. Görüleceği üzere Osmanlı Devleti’nde etraf hassasiyetini Haliç özelinde ele aldığımızda, devletin kenti fethinden sonra etraf hassasiyeti konusunda teyakkuz halinde bulunduğunu söyleyebiliriz.”
Ünal, Devlet arşivlerinde koruma edilen evraklar ortasında etrafın pak tutulması ve bu hususta gösterilecek hassasiyetlere işaret eden evrak sayısının da fazla olduğunu söyledi.
(İstanbul’da hava kalitesinin düşmemesi için kireç fırınlarında maden kömürü yakılmaması ile ilgili belge)
Çiftçileri ve ekonomik döngüyü rahatlatacak atılımlar
İnsanların iktisadi ömür döngülerini iklim kaidelerine nazaran ayarladığını lisana getiren Ünal, mevsimlerin şiddetli yaşanması, çok yağış yahut kuraklık üzere olağan dışı gelişmelerin iktisadi döngüyü akamete uğrattığını anlattı.
Durumun süreklilik arz ettiği devirlerde ise insanların mecburî olarak bulundukları bölgeyi terk etmek durumunda kaldığına işaret eden Ünal, “1887 tarihli bir dokümanda Adana’da yaşanan kuraklık hadisesinden ötürü rekoltenin çok az olduğu ve kimi çiftçilerin öteki bölgelere göç ettikleri Dahiliye Nezaretinden Sadarete yazılmıştır. Buna misal kayıtlar tekrar arşivimizde mevcuttur. Devletin bu üzere durumlarda vergi düzenlemeleri ve 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Konya Ovası sulama projesi üzere düzenlemelere giderek, çiftçileri ve ekonomik döngüyü rahatlatacak ataklar yaptığını evraklardan görebiliyoruz. Bunların hepsi deneyim edilmiş olaylar olması bakımından bizlere değerli datalar sunmakta ve öğütler vermektedir.” diye konuştu.
İstanbul’da bir rasathane kurulması buyruğu
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Uğur Ünal, Osmanlı Devleti periyodunda, yaşanan etraf ve iklim sorunlarına karşı idari ve türel olarak, önleyici ve düzenleyici çalışmalar yapıldığını aktardı.
Düzenlemelerin uygulamaya konulduğunu ve gereksinim halinde değiştirildiğini anlatan Ünal, şöyle devam etti:
“Bu süreklilikle Osmanlı’dan Cumhuriyete intikal eden çok fazla tüzel metin bulunmaktadır. Günümüzde husus hakkında bir metni ele aldığımızda, Osmanlı devrinde hazırlanan metinlerin izlerini görebilmek pekala mümkündür. Orman Nizamnamesi (1870), Orman Mektebi Nizamnamesi (1871), Zabıta-i Saydiye (Avcılık) Nizamnamesi(1882) bunlara örnek olarak gösterilebilir. Tekrar kurumsal olarak birtakım altyapıların teşekkül ettiğini de söylemek mümkündür.
Hava olaylarının takip edilmesi için İstanbul’da bir rasathane kurulması ve buradaki ölçümlerin memleketin öbür yerlerine ulaştırılması için telgraf çizgilerinin tamamlanması istikametinde 13 Temmuz 1868’de Sultan Abdülaziz tarafından bir irade çıkarılmıştır. Bu, iklimdeki gelişmelerin takibine yönelik kıymetli bir kurumsallaşma atağıdır. Bu alanda elde edilen Osmanlı birikiminin Cumhuriyete ve gerekli tadil ve değişimlerle günümüze kadar geldiğini söyleyebilirim.”
(Hava olaylarının takip edilmesi için İstanbul’da bir rasathane kurulması ile ilgili belge)
“Günümüze değerli bilgiler sunuyor”
Uğur Ünal, Osmanlı Devleti’nin üç kıtada 6 asırdan fazla karar sürdüğünü anımsatarak, “Bu geniş coğrafyada ve uzun vakit diliminde her alandan olduğu üzere iklim ve etraf bahislerinde yaşanan sorun ve gelişmelerle ilgili çok fazla arşiv kaydımız mevcut. Bu alanda arşivlerimizde yapılacak araştırmalar periyodunu aydınlatırken günümüze kıymetli bilgiler sunuyor. Elde edilen bu datalar, bilimsel alanda kıymetli ilmi kaynak olmalarının yanında etraf ve iklim alanlarında toplumsal hassaslığa ve farkındalığa da kıymetli katkılar sağlayacak.” değerlendirmesini yaptı.
